Merdiven Genişliği Kaç cm Olmalı? Standart Ölçüler ve Güvenli Tasarım İpuçları

Bir yapı projesinde, göz ardı edilmemesi gereken en kritik unsurlardan biri merdiven genişliğidir. Peki, bir merdivenin kol genişliği, basamak genişliği veya sahanlık ölçüleri kaç cm olmalıdır? Bu soruya verilecek cevap, binanın türüne (konut, işyeri, kamu binası), kullanım yoğunluğuna ve ilgili yasal standartlara göre büyük ölçüde değişir. Standartlara uygun, ergonomik ve güvenli bir merdiven tasarımı, hem kullanıcı deneyimini artırır hem de olası kazaların önüne geçer.

Bu kapsamlı rehberde, Türkiye'deki İmar Yönetmeliği ve ilgili standartlar ışığında, farklı yapı tipleri için ideal merdiven genişliği ölçülerini inceleyecek, basamak ölçüleri gibi tamamlayıcı detaylara değinecek ve projeniz için en doğru kararı vermenize yardımcı olacak değerli tasarım ipuçlarını paylaşacağız.

Merdiven Kol Genişliği (Merdiven Kovası Genişliği) Nedir ve Nasıl Belirlenir?

Merdiven kol genişliği, merdiven basamaklarının bulunduğu hattın yataydaki temiz ölçüsünü ifade eder. Yani, korkuluktan duvara veya iki kol arasındaki boşluğa kadar olan mesafedir. Bu genişlik, insanların merdiveni rahatça kullanabilmeleri, eşya taşıyabilmeleri ve acil durumlarda tahliye olabilmeleri için hayati önem taşır.

Merdiven kol genişliği standartları, binanın kullanım amacına ve kat sayısına göre belirlenir. İşte ana standartlar:

1. Konut Binalarında Merdiven Genişliği Standartları

Konutlarda temel amaç, günlük kullanımı rahat ve güvenli hale getirmektir.

• Tek Ailelik Konutlar (Dubleks, Tripleks vb. Bağımsız Bölümler): Bu tip evlerde merdiven kol genişliği minimum 90 cm'ye kadar indirilebilir. Bu, tek bir ailenin kullandığı iç merdivenler için geçerlidir.

• Ortak Merdivenler (Apartmanlar/Çok Katlı Konutlar):

  • Genel olarak, ortak merdiven ve sahanlık genişlikleri 120 cm'den az olamaz.

  • İki katlı ve iki ailenin oturduğu binalarda 100 cm'den az olmamalıdır.

  • İkiden fazla ailenin oturduğu iki ve üç katlı binalarda 110 cm'den az olmamalıdır.

  • Üçten fazla katlı binalarda ise 120 cm'den az olamaz. Çok katlı binalarda, her fazla kat için bu genişliğe 10 cm eklenmesi gerekebilir.

• Servis Merdivenleri (Çatı Arası, Bodrum Katı): Kullanım yoğunluğunun az olduğu bu alanlarda, merdiven genişliği 70 cm'ye kadar düşebilir, ancak mimari ve kullanım amacına göre belirlenmelidir.

2. Umumi Binalarda (Kamuya Açık Alanlarda) Merdiven Genişliği Standartları

Okullar, hastaneler, sinemalar, tiyatrolar, alışveriş merkezleri ve resmi binalar gibi umumi binalarda insan sirkülasyonu çok daha yüksektir. Bu nedenle, genişlik standartları çok daha katıdır ve acil tahliye kapasitesine göre belirlenir.

• Genel Kural: Toplumun kullandığı umumi binalarda merdiven kol genişliği 150 cm (1,5 metre)'den az olmamalıdır.

• Özel Durumlar (Okullar): Okullarda öğrenci kontenjanına göre merdiven genişliği artar:

  • Kontenjanı 250 öğrenciye kadar: En az 140 cm.

  • Kontenjanı 501-1000 öğrenci: En az 200 cm (2 metre).

• Kaçış Merdivenleri (Yangın Merdiveni): Kaçış yolları, acil durumlarda güvenli tahliyeyi sağlamak için özel ölçülere tabidir ve genellikle minimum 100 cm genişlikte olmalıdır (dairesel merdivenler için de geçerlidir, ancak belli şartları sağlamalıdır).

3. Merdiven Genişliği ve Kullanım Yoğunluğu İlişkisi

Merdiven genişliği hesaplanırken, aynı anda kaç kişinin merdiveni kullanacağı da dikkate alınır:

• 1 Kişi İçin: En az 70 cm.

• 2 Kişi İçin: 70 cm'ye ek olarak 50 cm daha eklenir, yani 120 cm olmalıdır.

• 3 Kişi İçin: 70 cm + ($2\times 50\text{ cm}$) = 170 cm olmalıdır.

Bu hesaplama yöntemi, standartların altında kalmamak kaydıyla, sirkülasyonun yoğun olduğu yerlerde güvenliği sağlamak için önemlidir.

Merdiven Basamak Ölçüleri: Genişlik (Basış) ve Yükseklik (Rıht)

Merdiven genişliği (kol genişliği) kadar, merdivenleri oluşturan basamakların ölçüleri de konforlu ve güvenli bir iniş-çıkış için hayati öneme sahiptir. Basamak genişliği ve yüksekliği, Adım Kuralı olarak bilinen formülle birbiriyle ilişkilidir.

Basamak Genişliği (Basış) Standartları

Basamak genişliği, ayağın basıldığı yatay yüzeyin derinliğidir.

• Konutlarda Minimum: 27 cm'den az olamaz. İdeal aralık genellikle 26 cm ile 32 cm arasıdır.

• Umumi Binalarda Minimum (İç Mekan): 29 cm'den az olamaz.

• Umumi Binalarda Minimum (Dış Mekan): 32 cm'den az olamaz.

Rıht Yüksekliği (Basamak Yüksekliği) Standartları

Rıht yüksekliği, iki basamak arasındaki dikey mesafedir.

• Konutlarda Maksimum: 17 cm'den fazla olamaz. İdeal ölçü 17-18 cm civarındadır.

• Umumi Binalarda Maksimum (İç Mekan): 16 cm'den fazla olamaz.

• Umumi Binalarda Maksimum (Dış Mekan): 15 cm'den fazla olamaz.

• Engelli Erişimi Uygun Merdivenlerde: Maksimum 15-18 cm olmalıdır.

Adım Kuralı: Konforlu ve Güvenli Merdiven Formülü

Konforlu bir merdivenin sırrı, basamak genişliği (g) ve rıht yüksekliği (h) arasındaki ergonomik ilişkiyi sağlayan Adım Kuralı'nda gizlidir:

Bu formül, insan adımlama ortalamasına dayanır ve merdivenin yoruculuğunu azaltır. Örneğin, konutlarda sıkça kullanılan 27 cm genişlik ve 18 cm yükseklik ölçüsü bu kurala uyar: $27\text{ cm}+(2\times 18\text{ cm})=63\text{ cm}$.

Güvenli ve Ergonomik Merdiven Tasarımı İçin Ek İpuçları

Merdiven genişliği ve basamak ölçülerinin yanı sıra, merdiven tasarımının güvenliğini ve kullanışlılığını artıran başka önemli faktörler de vardır:

1. Sahanlık Genişliği: Merdiven sahanlıkları, en az merdiven kol genişliği kadar, konutlarda ise genellikle 120 cm'den az olmamalıdır. Sahanlıklar, 8 ila 12 basamakta bir (yaklaşık 285 cm kat yüksekliğinde) yer almalıdır.

2. Korkuluk Yüksekliği: Düşmeleri önlemek için korkuluk yüksekliği, genellikle 90-100 cm aralığında olmalıdır. Çocukların tırmanmasını engelleyecek şekilde tasarlanması önemlidir.

3. Kaymazlık: Özellikle umumi binalarda ve dış mekanlarda, basamak yüzeyleri kesinlikle kaymaz malzemeden yapılmalıdır. Kaymaz burunluklar kullanmak güvenliği artırır.

4. Aydınlatma: Merdivenler, iniş ve çıkış sırasında basamakların net görülebilmesi için yeterli ve gölge yapmayan bir aydınlatmaya sahip olmalıdır.

5. Baş Kurtarma Yüksekliği: Merdiven basamağı üzerinden tavana kadar olan dikey mesafe, başın çarpmasını engellemek için en az 210 cm olmalıdır.

Özet ve Sonuç: Doğru Merdiven Ölçüsü = Güvenlik + Konfor

İster bir ev, ister bir kamu binası tasarlıyor olun, doğru merdiven genişliği ve basamak ölçüleri, projenizin başarısını doğrudan etkiler. Merdivenlerin sadece iki noktayı birbirine bağlayan bir yapısal eleman olmadığını, aynı zamanda binanın sirkülasyon ve güvenlik damarı olduğunu unutmayın.

İmar mevzuatına uygun ölçüleri (örneğin, ortak konut merdiven kol genişliği için minimum 120 cm, basamak genişliği için minimum 27 cm ve rıht yüksekliği için maksimum 17 cm) temel almak, projenizin yasal ve fonksiyonel açıdan eksiksiz olmasını sağlar.

Merdivenin tipine (düz, döner, kaçış) ve kullanım yoğunluğuna göre standartları esnetmek yerine, her zaman güvenlik ve ergonomi öncelikli kararlar alın. Unutmayın, Adım Kuralına ($g+2h\approx 63\text{ cm}$) uygun tasarlanmış bir merdiven, kullanıcısına konforlu bir deneyim sunar.

Projenizin merdiven ölçülerini belirlerken, ilgili güncel yönetmeliklere başvurmayı ve gerektiğinde bir mimar veya inşaat mühendisinden profesyonel destek almayı ihmal etmeyin.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Basamak genişliği kaç cm'den az olamaz? Konutlarda basamak genişliği 27 cm'den, umumi binaların iç merdivenlerinde ise 29 cm'den az olamaz. Dış merdivenlerde minimum 32 cm olmalıdır.

2. Bir merdivenin rıht yüksekliği en fazla kaç cm olmalıdır? Konutlarda rıht yüksekliği en fazla 17 cm olabilir. Umumi binaların iç mekanlarında 16 cm, dış mekanlarında ise 15 cm'yi geçmemelidir.

3. Apartman merdivenleri en az kaç metre olmalıdır? Ortak kullanılan apartman (çok katlı konut) merdivenlerinin kol ve sahanlık genişlikleri minimum 1.20 metre (120 cm) olmalıdır.

4. Merdiven Adım Kuralı formülü nedir? Adım kuralı formülü, konforlu bir merdiven için Basamak Genişliği (g) + 2 x Rıht Yüksekliği (h) $\approx$ 62-64 cm şeklindedir.

5. Yangın merdiveni genişliği ne kadardır? Yangın (kaçış) merdivenleri, kullanıcı yükü ve bina tipine göre değişmekle birlikte, genellikle en az 100 cm genişliğinde olmalıdır.